Q-KOORTS
de Australische tekenbeetkoorts2. Een oude maar nog steeds onbekende ziekte
De onbekendheid van huisartsen met Q-koorts kwam op 27 juni 2012 aan de orde in de Tweede Kamer waar enkele patiënten hun verhaal mochten doen: “Ik kreeg antidepressiva terwijl veel later bleek dat antibiotica hadden geholpen.” Na twee jaar raakte Wilma van der Ven haar baan kwijt als onderwijzeres. “Als mijn huisarts me gericht op Q-koorts had laten testen, had ik het meteen geweten.” Ook Wilma de Wolf raakte na anderhalf jaar haar baan kwijt.(uit het Brabants Dagblad van 28 juni 2012)
Vraagteken-koorts
In 1937 werd door Derrick een tot dan toe onbekende ziekte beschreven bij medewerkers van een slachthuis in Australië (2). De symptomen waren niet specifiek en daarom gaf hij de ziekte Q-koorts (Query = vraagteken). De ziekteverschijnselen van deze ‘vraagteken-koorts' lijken op griep: koorts, hoofdpijn, hoesten en vermoeidheid. Maar de meeste besmettingen blijven onopgemerkt of ze verlopen heel mild. In circa 2% van de gevallen ontwikkelen zich ernstige complicaties zoals ontstoken hartkleppen (8). De verwekker is de bacterie Coxiella burnetii. Die komt over de hele wereld voor bij mensen en dieren. Deze bacterie kan van allerlei dieren op mensen worden overgedragen door direct contact, maar ook door het inademen van rondstuivende bacteriën uit opgedroogde dierlijke mest en vruchtwater of door tekenbeten. Besmettingen van mens op mens zijn sporadisch beschreven.
Verschillende bacteriestammen
Van de Q-koortsbacterie zijn 15 verschillende typen bekend (7). Bij melkgeiten in Nederland zijn 10 verschillende typen geïsoleerd (3). In Nederland gaat men er algemeen vanuit dat de meest voorkomende bacteriestam van melkgeiten de veroorzaker is van Q-koorts bij mensen. Maar het bewijs daarvoor ontbreekt.
In Zuid-Frankrijk kreeg een boerengezin Q-koorts door beten van besmette teken die in de slaapkamers waren gevangen. De teken zouden hun besmetting hebben opgedaan bij de duiven van deze familie maar dat kon niet overtuigend worden aangetoond (5). Niet toevallig wordt in Australië de Q-koorts ook wel tekenbeetkoorts genoemd. Toch is de rol van teken als dragers en overbrengers van de Q-koortsbacterie op mensen nog weinig onderzocht. Als je ervan overtuigd bent dat besmette geiten de oorzaak zijn van de ziekte bij mensen bestaat er maar weinig belangstelling voor onderzoek naar andere smetstofbronnen.Verschillende dragers
Besmetting met de Q-koortsbacterie is bij veel diersoorten vastgesteld o.a. bij honden, katten, cavia’s en konijnen; bij kippen, eenden, kalkoenen, duiven en andere vogels; bij varkens, runderen, kamelen en paarden; bavianen, buffels, hyena's, luipaarden en andere dierentuindieren; bij muizen, ratten, luizen, mijten en teken. De lijst is lang maar niet eens volledig. Kwantitatieve gegevens zijn er maar weinig: in de Tsjechische republiek bleek van de geschoten damherten 50% serologisch positief op Q-koorts (4). In een recent onderzoek door het CVI van 431 nageboorten (placenta’s) bleek 24% van de koeienplacenta’s positief, bij schapen werd de Q-koortsbacterie gevonden in 18% van de nageboorten; bij paarden en honden was 7% besmet. In de placenta’s van katten en geiten werd de besmetting niet aangetroffen (1). De gevonden bacteriën, afkomstig uit deze verschillende bronnen, werden niet getypeerd en het verschil in ziekmakend vermogen voor proefdieren (die in dit opzicht representatief zouden kunnen zijn voor mensen) is niet onderzocht.
Nederland en de buurlanden
In Nederland, België en Duitsland betrof het aantal ziektemeldingen door Q-koorts decennialang nooit meer dan enkele tientallen per jaar. Maar in 2007 werden bij ons 168 gevallen geregistreerd nadat eerst in Herpen en vervolgens in heel Noord-Brabant hiernaar was gezocht bij bewoners in de directe omgeving van bedrijven met melkgeiten. In 2008 breidde het onderzoek zich uit en kwamen er 1000 meldingen; daarvan overleed een patiënt die ook al andere, ernstige aandoeningen had. In 2009 waren er 2354 registraties vooral in Brabant en Limburg en overleden 6 patiënten waarbij Q-koorts als complicatie optrad bij reeds bestaande, ernstige aandoeningen. In 2010 werden 499 gevallen van Q-koorts gemeld. Daarmee kwam de teller voor 2007 t/m 2010 in totaal op 3.921 registraties. Intussen bleef het aantal Q-koortspatiënten in de buurlanden onveranderd laag: bijv. in heel België werden in 2009 maar18 gevallen gemeld waarvan 6 in de grensprovincies met Nederland (6). Terwijl er dat jaar in onze zuidelijke provincies meer dan 2000 meldingen waren! Toch hadden ook België en Duitsland besmette geitenbedrijven, maar dat veranderde daar niks aan de incidentie van Q-koorts onder de omwonenden. De verschillen tussen Nederland en de buurlanden zijn onderzocht door Alterra Wageningen UR; maar de publicatie mocht tot nu toe niet worden vrijgegeven.
Conclusies
1. De Q-koortsbacterie komt over de hele wereld voor bij mensen en bij tientallen verschillende diersoorten.
2. Welke diersoorten dragers zijn van de bacteriestammen die mensen ziek kunnen maken, is nog weinig onderzocht; alleen van teken is dit overtuigend aangetoond.3. De oorzaak van het verschil tussen Nederland en zijn buurlanden wat betreft de aantallen geregistreerde Q-koortspatiënten in de jaren 2007-2010 is nog niet opgehelderd.
Bronnen
1. Boerderij 15-03-2012: Q-koortsbacterie vaakst in koeienplacenta.
http://www.boerderij.nl/Rundveehouderij ... -1008606W/2. Derrick EH. Q fever, a new fever entity: clinical features, diagnosis and laboratory investigation. Med J Aust 1937; 2:281-299.
3. Roest HIJ, Ruuls RC, Tilburg JJ, Nabuurs-Fransen MH, Klaassen CH, Vellema P, van der Brom R, Dercksen D, Wouda W, Spierenburg M, Buijs R, de Boer AG, Willemsen PThJ, Zijderveld FG van: Molecular Epidemiology of Coxiella burnetii from ruminants in Q fever outbreak, the Netherlands. Emerg Infect Dis. 2011; 17: 668-675
4. Rotterdam B van, Langelaar M, Giessen J van der, Roest HJ en Gröne A: Q-koorts bij in het wild levende dieren in Europa, een aandachtspunt voor jagers. Tijdschr Diergeneeskd 2010; 135: 420-424
5. Stein A en Raoult D: Pigeon Pneumonia in Provence: A Bird-Borne Q Fever Outbreak. Clin Infect Dis. 1999; 29: 617-620
6. Vlaams Infectieziektebulletin 2010. Q-koorts in Nederland, een vervolgverhaal en een dringende oproep tot verhoogde waakzaamheid, vooral in het noordelijke deel van Vlaanderen.
http://www.infectieziektebulletin.be 7. Zijderveld FG van: Waslijst aan vragen rond Q-koorts. Interview in WageningenWorld Veeteelt
http://edepot.wur.nl/1430908. Wikipedia, Q-koorts
http://nl.wikipedia.org/wiki/Q-koorts